Varkensstal Nederland

In 2021 ontving Sabine Grootendorst een beurs van Oog op de Natuur voor het project Varkensstal Nederland. Tussen juli 2021 en oktober 2022 fotografeerde zij 860 van de 3400 varkensstallen in Nederland, en de komende jaren blijft zij systematisch doorgaan met fotograferen. “Door alle varkensstallen in beeld te brengen hoop ik mensen nieuwsgierig te maken naar de gesloten wereld van de varkenshouderij en ze een idee te geven over de omvang in Nederland.”

Door Femke Manger.

Grootendorst verzamelde data over de varkensstallen per gemeente en ontwikkelde een plan hoe ze de 3400 varkensstallen in Nederland systematisch kon fotograferen. De data bestond uit bedrijfsinformatie via de Kamer van Koophandel en locaties via Google Maps. Ter plaatse controleerde ze de juistheid van alle data. Grootendorst fotografeerde per dag tussen de 25 en 50 stallen. Soms zat het weer tegen, dan moesten de foto’s opnieuw. Ze fotografeerde alles vanaf de openbare weg.

11,4 miljoen varkens en 10 boeren
Met 300 varkens per vierkante kilometer heeft Nederland de hoogste concentratie vleesvarkens ter wereld. Grootendorst zag nog geen 30 van de 11,4 miljoen varkens die Nederland telt. Ook boeren zag zij zelden. “Ik heb nog geen tien boeren gesproken, en die gesprekken begonnen meestal argwanend of offensief. Er wordt vaak gezegd: ‘Kom eens kijken op het platteland, ga in gesprek, klop aan bij de boer’, maar zo werkt het niet. Vaak was er niemand te bekennen of werd ik gezien als dat stadse meisje dat de varkenshouderij eenzijdig in beeld wilde brengen.” Grootendorst begrijpt de achterdocht, de frustratie. Volgens haar verdienen de boeren die nu varkenshouders zijn in veel gevallen bijna niets meer: “Soms produceren ze zelfs onder de kostprijs, en wordt er subsidie bijgelegd. Switchen naar biologisch of stoppen is lastig omdat ze grote investeringen hebben gedaan. Ze hebben leningen bij de bank, stallen moeten bouwen: veel boeren zitten klem.”

Gesloten stallen
De varkenshouderij is met een reden gesloten, in verband met hygiëne, het overbrengen van ziektes, impact op het milieu. De uitstoot, de gassen die uit open varkensstallen komt is enorm. Grootendorst: “Maar waarom hebben we het niet over de uitstoot, de gassen en de stank binnenin de stallen? Daar leven duizenden dieren.” Grootendorst vertelt dat varkens 50.000 keer beter kunnen ruiken dan mensen, geuren kunnen oppakken die tien kilometer van hen verwijderd zijn en een truffel kunnen lokaliseren op acht meter diepte. “Varkens hebben 1.113 actieve genen die gerelateerd zijn aan geur. En wij maken ons druk om de stankoverlast die uit de stallen komt? Wat er in de stallen gebeurt deert ons niet want we zien het niet.”

Verbinding met de natuur
Voor eerdere projecten heeft Grootendorst wel varkensstallen kunnen bezoeken. Ze vertelt dat in die stallen varkens geen ruimte hadden om hun natuurlijke gedrag te vertonen, zoals de drang om te wroeten in de modder. De kraamkooien vindt ze het ergste, zoals een moeder die vijf weken in een hok vaststaat en zich niet kan omdraaien: “De biggen lopen de hele dag om haar heen, bijten in haar staart, vechten met elkaar. Normaal gesproken corrigeert een moeder haar biggen, en maakt ze haar biggen schoon, maar in de kraamkooi kan ze geen kant op. Bij geen enkel dier in Nederland zijn we zo ver gegaan, en bij varkens vinden we dat normaal.” Grootendorst benadrukt dat een varken ook nog eens een heel intelligent dier is. Dat varkens op ons lijken wat betreft gedrag en emotie, alleseters zijn, ook familiebanden hebben en overal ter wereld kunnen leven, net als wij. Ze is van mening dat we ons als mens zo los hebben gemaakt van de natuur, dat het is misgegaan: “Ik denk dat wanneer wij zowel mens als dier weer als onderdeel van de natuur gaan zien, we de balans kunnen herstellen.”

Vlees als luxeproduct
Grootendorst gelooft dat de leefomstandigheden van de varkens moet worden veranderd, maar ook het aanbod van vlees: “Als er twee karbonades liggen, een van zes euro en een van drie euro, en je kunt niet aan het product het verschil zien, dan kiezen veel mensen voor het goedkoopste vlees.” Ze neemt het niemand kwalijk, maar als de stallen dicht blijven, de houding van boeren gesloten, dan zullen mensen volgens haar nooit de keuze maken voor het duurdere product. Volgens Grootendorst zou het goedkope vlees moeten verdwijnen: “Varkens verdienen een beter leven, en varkensvlees zou een luxeproduct moeten zijn. Iets dat je twee keer per week eet, net als vroeger.”

Discussie openbreken
Grootendorst is nu tien jaar bezig met varkens en kan niet geloven dat boeren dit een aantal generaties terug voor ogen hadden. Daarom wil zij onderzoeken in hoeverre varkenshouders haar binnen willen laten en hoe gesloten het systeem nou echt is. Ze is benieuwd of boeren willen meewerken aan het transparant maken van het systeem: “Ik denk dat het ook in hun voordeel kan zijn. Is het echt zo gesloten, of doet de burger niet genoeg moeite?” Grootendorst hoopt de discussie open te breken en steeds meer elementen toe te voegen aan het project, zodat zij uiteindelijk een omvangrijk en compleet beeld heeft van de varkenshouderij, met de stallen als leidraad. De fotograaf heeft nog 2.540 varkensstallen in het verschiet.

Oog op de Natuur
Grootendorst gaat vol goede moed de volgende fase in. “Stichting Oog op de Natuur heeft mij behalve financieel gesteund ook veel vrijheid gegeven in het opzetten van dit project. Door het vertrouwen van de stichting kreeg ik zelf ook meer vertrouwen in het project, en in de urgentie van het verhaal.” Grootendorst twijfelde soms of haar project wel interessant genoeg zou zijn maar de steun van Oog op de Natuur gaf haar het duwtje dat ze nodig had.
Bekijk ook de projectpagina op Oog op de Natuur en de publicaties van Varkensstal Nederland in NRC Handelsblad en Correspondent.